KOMPLEKSOWY PROGRAM REHABILITACJI
WARSZTATU TERAPII ZAJĘCIOWEJ
PRZY SALEZJAŃSKIM OŚRODKU
SZKOLNO - WYCHOWAWCZYM
W TARNOWSKICH GÓRACH
Postanowienia ogólne
Niniejszy Kompleksowy Program Rehabilitacji Warsztatu Terapii Zajęciowej , zwanego dalej „warsztatem”, zatwierdza się na podstawie Regulaminu Organizacyjnego Warsztatu oraz postanowień Rady Programowej.
Kompleksowy Program Rehabilitacji Warsztatu określa:
· Charakterystykę prowadzonej terapii zajęciowej.
· Formy i metody realizowanej przez warsztat działalności rehabilitacyjnej.
· Charakterystykę terapii zajęciowej na poszczególnych pracowniach i w gabinecie fizjoterapii.
· Formy realizowanej przez warsztat terapii w zakresie samodzielności społecznej i umiejętności funkcjonowania w środowisku lokalnym.
· Sposoby korzystania z samochodu na WTZ w ramach rehabilitacji.
I. Charakterystyka prowadzonej terapii zajęciowej.
Terapia zajęciowa na warsztacie prowadzona jest w wymiarze 35 godzin tygodniowo to jest 7 godzin dziennie, obejmuje terapię indywidualną i społeczną, zgodnie z Indywidualnymi Programami opracowanymi przez Radę Programową Warsztatu, dla każdego z uczestników. Rada programowa w okresie sprawozdawczym dokonuje dwukrotnie (wiosna: ocena półroczna – jesień: ocena roczna) oceny realizacji wytycznych programów i osiąganych efektów.
II. Formy i metody realizowanej przez warsztat działalności rehabilitacyjnej.
Formy i metody działalności rehabilitacyjnej obejmują swym zakresem płaszczyzny: fizyczną, psychiczną i społeczną.
Warsztat Terapii Zajęciowej realizuje i podejmuje część działań z zakresu rehabilitacji leczniczej - tzn.: terapia zajęciowa, psychoterapia i poradnictwo psychologiczne, poradnictwo socjalne.
Rehabilitacja psychologicznama na celu pomoc osobie niepełnosprawnej w jej przystosowaniu się do życia z niepełnosprawnością. Chodzi w niej o to, aby uczestnik realnie ocenił swoje możliwości w codziennym życiu, pracy zawodowej i innych formach własnej aktywności, możliwie szybko przyjął i zaakceptował swoją niepełnosprawność i jej skutki, dostosował się do ograniczeń przez nią spowodowanych, maksymalnie uaktywnił się i rozwijał swoje sprawności oraz przystosował się i uczestniczył w życiu społecznym. Podstawą oddziaływań rehabilitacyjnych jest tu kompetentna diagnoza. Jest ona także podstawą interwencji psychologicznej. Instrumentami rehabilitacji psychologicznej są: psychoterapia, poradnictwo (doradztwo) rehabilitacyjne i rehabilitacja niespecyficzna. Pomoc psychologiczną uczestnicy warsztatu otrzymują od psychologa warsztatu.
Rehabilitacja społecznama na celu integrację społeczną osoby niepełnosprawnej, tak by mogła ona korzystać ze wszystkich dóbr kultury i cywilizacji danego społeczeństwa, a także przyczyniać się do ich tworzenia i pomnażania. Przygotowuje ją do życia i współżycia z innymi, zarówno w rodzinie, jak i innych grupach społecznych. Jej zadaniem jest jednocześnie usuwanie przeszkód społecznych, do których należą negatywne i obojętne postawy, przeszkód ekonomicznych, barier prawnych, architektonicznych i urbanistycznych.
Postawy społeczne mogą być psychospołecznym bodźcem, zachętą i ułatwieniem szkolenia, zatrudnienia i włączenia osoby niepełnosprawnej do grupy społecznej, albo przeszkodą uniemożliwiającą osiągnięcie tego celu. Społeczne bariery stworzone przez negatywne postawy społeczne wobec osób niepełnosprawnych są niejednokrotnie trudniejsze do przezwyciężenia niż przezwyciężenie samej niepełnosprawności. Postawy społeczne wpływają także na postawy i osobowość niepełnosprawnych, bowiem obraz własnej osoby, ocenę zdolności do pracy, możliwości, aspiracje życiowe i oczekiwania, osoba niepełnosprawna kształtuje pod wpływem kontaktów ze środowiskiem.
Rehabilitacja zawodowama na celu przygotowanie osoby niepełnosprawnej do pracy i zapewnienie jej – w miarę możliwości - zatrudnienia, zgodnie z jej psychofizycznymi możliwościami oraz kwalifikacjami zawodowymi. Przebiega ona w kilku etapach, obejmując: poradnictwo zawodowe, szkolenie zawodowe i zatrudnienie.
Poradnictwo zawodowe dla osób niepełnosprawnych opiera się na tych samych zasadach, co dla osób pełnosprawnych, z tym że uwzględnia wpływ upośledzenia na możliwości podjęcia danego zawodu w jego realnych warunkach. Od właściwej porady zawodowej zależy stopień i zakres przygotowania zawodowego, a więc wynik szkolenia, wydajność pracy, zadowolenie z niej i ogólny stan zdrowia osoby niepełnosprawnej.
Obecnie coraz więcej uwagi poświęca się integracji zawodowej. Dotyczy ona także szkolenia i kształcenia zawodowego. Polega na udostępnianiu osobom niepełnosprawnym systemów przygotowania do pracy przeznaczonych dla osób pełnosprawnych. Jest to możliwe dla tych osób niepełnosprawnych, które spełniają wymogi dotyczące sprawności psychofizycznych, ogólnych umiejętności funkcjonowania i przystosowania się do życia.
Po pomyślnym zakończeniu szkolenia lub kształcenia zawodowego osoba niepełnosprawna powinna być zatrudniona zgodnie ze swymi kwalifikacjami i możliwościami psychofizycznymi w zwykłych lub specjalnych warunkach pracy.
W celu wspierania realizacji powyższych założeń warsztat podejmuje współpracę z „Centrum DZWONI”czyli „Centrum Doradztwa Zawodowego i Wspierania Osób Niepełnosprawnych Intelektualnie”: Bytom, Pl. Kościuszki 9 i innymi instytucjami.
Terapia zajęciowa- prowadzona w warsztacie jest jednym z czynników szeroko pojętej rehabilitacji społecznej osób niepełnosprawnych. Terapia zajęciowa to określone czynności o charakterze zajęć umysłowych lub fizycznych, które mają na celu poprawienie, na miarę możliwości, osobie upośledzonej umysłowo poziomu jej sprawności. Terapia jest działaniem wielokierunkowym opartym na wykorzystaniu tkwiącego w osobie niepełnosprawnej potencjału rozwojowego, niezależnie od stopnia jego niesprawności.
Terapia zajęciowa - jest to kompleksowe działanie mające na celu poprawę zdrowia i ogólnego funkcjonowania osoby chorej poprzez pobudzenie jej aktywności. Istnieje wiele form terapii zajęciowej, jeśli nawet nie związanych bezpośrednio ze sztuką (aktywnością twórczą), to na pewno z nią korespondujących.
Podstawowe formy i metody rehabilitacji:
1. Psychoterapia
W rewalidacji osób niepełnosprawnych ruchowo równie ważne jest oddziaływanie psychologiczne. Do technik stosowanych w rewalidacji psychologicznej należy między innymi psychoterapia. Ma ona na celu usuwanie zaburzeń przeżywanych przez osobę lub określanych przez jej otoczenie jako choroba, przy czym są to oddziaływania wpływające na stan czynnościowy narządów, przeżywanie i zachowanie, poprzez zmianę procesów psychicznych chorego w tych zakresach, w których jest to niezbędne do usunięcia przyczyny i objawów leczonej choroby. Ujęta szeroko psychoterapia jest dopełnieniem wychowania. Posługuje się ona bardziej subtelnymi metodami oddziaływań i większym szacunkiem dla podmiotowości osoby.
W ramach rehabilitacji psychologicznej prowadzone jest również poradnictwo rehabilitacyjne, którego istotą jest pomoc osobie w rozwiązywaniu jej problemów zdrowotnych i życiowych.
W psychoterapii pacjent często przejawia opór w otwarciu się na doświadczenie zewnętrzne (psychoterapeuty), natomiast w poradnictwie pacjent oczekuje wsparcia, porady, doradztwa na drodze racjonalnej. W poradnictwie terapeuta posługuje się perswazją, radą, proponuje, zaleca, sugeruje, przekonuje, a jego uwagi są zazwyczaj przyjmowane z zainteresowaniem i wolą realizacji. Do zadań poradnictwa rehabilitacyjnego należy dostarczenie osobie niepełnosprawnej informacji dotyczących usług socjalnych dostępnych dla osób niepełnosprawnych, a także przysługujących im przywilejów i uprawnień, informacji dotyczących świadczeń medycznych, zaopatrzenia w sprzęt ortopedyczny i rehabilitacyjny, oraz możliwości szkolenia się i zatrudnienia. Ma ono również za zadanie udzielanie porad dotyczących osobistej i społecznej akceptacji, do której należy organizacja i wykonywanie czynności życia codziennego przy użyciu różnego rodzaju pomocy technicznych i rehabilitacyjnych, przystosowanie fizycznego środowiska (zwłaszcza mieszkania) do ograniczeń wynikających z niepełnosprawności, ułożenie zgodnego współżycia z członkami rodziny, tak aby wspólnie żyć w poczuciu zrozumienia i potrzebnej pomocy, oraz stosunków z osobami pełnosprawnymi spoza rodziny. Poradnictwo rehabilitacyjne ma także na celu pomoc osobie niepełnosprawnej w adaptacji psychicznej do niepełnosprawności, jej akceptacji, znalezieniu celów w życiu, ukształtowaniu właściwej samooceny własnych możliwości życiowych, pozytywnej postawy wobec rehabilitacji i innych osób.
W realizacji celów poradnictwa rehabilitacyjnego szczególną rolę pełni pomoc psychologiczna. Jej celem jest nie tyle zmienianie pacjenta, co łagodzenie jego aktualnej sytuacji, która jest dla niego nie do zniesienia, zwłaszcza w sensie emocjonalnym. Pomoc ma na celu przyniesienie ulgi, zadowolenia płynącego z bycia razem.Osiągane jest to na drodze wspólnotowego przeżywania problemu. Pomoc psychologiczna jest działaniem doraźnym, nie zmieniającym osoby, nie ingerującym w jej osobowość, nie interesującym się usunięciem zaburzenia, stąd osoba pomagająca nie musi posiadać kwalifikacji formalnych. Jest to próba wzbudzania nadziei oraz motywacja do wysiłku na rzecz rozwiązywania zadań.
Na pograniczu rehabilitacji leczniczej, psychologicznej i społecznej znajduje się tzw. Rehabilitacja Niespecyficzna, która ze względu na wymiar usprawniający narządy i układy mogłaby być ona zaliczona do rehabilitacji medycznej, a ze względu na jej walory umożliwiające korzystniejsze utrzymywanie relacji osoby ze społecznym otoczeniem, do rehabilitacji społecznej. Wśród oddziaływań niespecyficznych można wyróżnić między innymi metodę Montessori propagującą spontaniczną aktywność fizyczną i umysłową, jako sposób wpływania na rozwój działalności kreatywnej dziecka, szkołę Steinerowską z ideą wszechstronnego aktywizowania dziecka przez rytmiczny ruch, będący formą sztuki, przez plastykę, muzykę i teatr, metodę Ośrodków Zainteresowań Decroly, metodę Ruchu Rozwijającego W. Sherborne.
Metoda Sherborne.
Weronika Sherborne w latach 60 opracowała metodę pod nazwą „Ruch Rozwijający”. Korzeni metody należy szukać u R. Labama – twórcy gimnastyki ekspresyjnej, a także w doświadczeniach samej autorki. Celem metody jest wspomaganie prawidłowego rozwoju dziecka i korekcja jego zaburzeń. Stąd ważne miejsce w metodzie zajmuje wielozmysłowa stymulacja psychomotoryczna i społeczna, oparta o ruch, jako czynnik wspomagania.
Proponowany terapeutyczny system ćwiczeń wywodzi się z okresu wczesnego dzieciństwa z tzw. baraszkowania, które zawiera w sobie element bliskości fizycznej i emocjonalnej. Jest to zdaniem W. Sherborne naturalna potrzeba dziecka do zaspakajania tych potrzeb, poprzez kontakt z osobami dorosłymi. Powstałe podczas ćwiczeń doznania wypływające z własnego ciała i odczuwanie go w kontekście z elementami otoczenia, dają dziecku poczucie jego indywidualności.
Cechą charakterystyczną metody jest rozwijanie przez ruch: świadomości własnego ciała i usprawniania ruchowego, świadomości przestrzeni i działania w niej oraz dzielenia przestrzeni z innymi ludźmi i nawiązywania z nimi kontaktu.
Metodę W. Sherborne traktuje się często jako formę niewerbalnego treningu interpersonalnego. Zajęcia odbywają się indywidualnie bądź grupowo i trwają ok.30 minut. Partnerami dziecka bywają często ich rodzice. Dzieci nie są jednak przymuszane do uczestnictwa w zajęciach.
W metodzie wyróżnia się cztery grupy ćwiczeń:
· ćwiczenia prowadzące do poznania własnego ciała
· ćwiczenia pomagające zdobyć pewność siebie
· ćwiczenia ułatwiające nawiązanie kontaktu i współpracy z partnerami grupy
· ćwiczenia twórcze.
Metoda W. Sherborne zalecana jest dzieciom o zaburzonym schemacie ciała. W proponowanych ćwiczeniach dochodzi do integracji własnego ciała i jego poznania (ważne tu jest wyczucie centralnej części ciała tj. brzucha i tułowia). Poczucie wzajemnej bliskości ćwiczących partnerów, ułatwia akceptację niedoskonałej cielesności dziecka. Ćwiczenia dają poczucie bezpieczeństwa oraz zaufania do siebie i do innych. Wykonywane w grupie, budują więzi grupowe i interpersonalne.
Zajęcia metodą W. Sherborne stanowią element doskonałej zabawy. Dając chwile odprężenia, są czynnikiem w rozładowaniu napięć i tym samym obniżają spastyczność.
Metoda Knilla.
Christopher Knill – twórca programu Aktywności, pracownik Norweskiego Instytutu; pracujący z dziećmi, młodzieżą, dorosłymi z ciężkimi zaburzeniami w rozwoju ruchowym, poznawczym i społecznym. Programy aktywności noszą tytuły: „Świadomość ciała”; „Kontakt i Komunikacja” . Programy te obecnie są realizowane w około 7 krajach.
Metoda Knilla to próba wykorzystania osiągnięć psychologii rozwojowej do pracy z tymi wszystkimi, którzy niezależnie od wieku i przyczyny zaburzeń nie nawiązują kontaktu z najbliższym otoczeniem. Tkwią w milczącym świecie stereotypów. Są dalecy, ale nadal wrażliwi na nasze komunikaty, podatni na zranienie i odrzucenie. Bronią swoich granic, ale czekają na pomoc.
Metoda Marii Montessori.
Metoda Marii Montessori, jako metoda wczesnej integracji społecznej dziecka o zaburzonym rozwoju w rodzinie, w przedszkolu i szkole, która uwzględnia neurofizjologiczne podstawy aktywnego uczenia się i specjalny udział w tym procesie narządów zmysłów. Pracując samodzielnie metodą prób i błędów, używając materiału dydaktycznego opracowanego przez M. Montessori, dziecko uczy się czynności życia codziennego, rozwija zmysły i uspołecznia się.
Ergoterapia
Terapia pracą; ergoterapia; wykorzystywanie pracy jako metody leczenia i rehabilitacji w psychiatrii. Jest jedną z najstarszych metod oddziaływania stosowanych w tej dyscyplinie. Ze względu na charakter zaburzeń psychicznych terapeutyczne walory pracy polegają tu głównie na odtworzeniu zdolności do udziału w życiu społecznym, celowej aktywności, zainteresowań, potrzeby afiliacji, pełnieniu ról społecznych i samoregulacji. Wtórnie terapia pracą może również wpływać korzystnie na łagodzenie objawów psychotycznych przez skupienie uwagi chorego na codziennej rzeczywistości. Istotną rolę w wyrabianiu nawyków celowej aktywności i doskonaleniu poziomu pracy odgrywa, podobnie jak u zdrowych pracujących ludzi, właściwa gratyfikacja (Encyklopedyczny Słownik Rehabilitacji).
Ergoterapia, terapia zajęciowa, to rodzaj leczenia pracą. Chorzy, szczególnie z dysfunkcją narządu ruchu uzupełniają ćwiczenia w odciążeniu, ćwiczenia wolne i ćwiczenia z oporem (rehabilitacyjne ćwiczenia) wykonując pewne określone czynności produkcyjne w dostosowanych do tego celu warsztatach i posługują się odpowiednimi narzędziami. Zainteresowanie wykonywaną pracą pozwala na wydłużenie, bez zmęczenia psychicznego, czasu ćwiczeń. W przypadkach trwałych uszkodzeń funkcji, terapia zajęciowa ułatwia wyrobienie właściwych i życiowo potrzebnych mechanizmów zastępczych. Terapia zajęciowa działa dodatnio na psychikę chorego absorbując, w sposób ciekawy czas; jest również rodzajem preorientacji zawodowej w przypadkach, gdy u inwalidy zachodzi konieczność zmiany zawodu. Terapia zajęciowa ma duże zastosowanie w leczeniu chorób psychicznych. W początkowych fazach rehabilitacji psychiatrycznej przewlekle psychicznie chorych, terapia zajęciowa może polegać np. na darciu pierza, sortowaniu itp. W zaawansowanych formach może to być np. rękodzielnictwo lub w warsztatach terapii zajęciowej. (Mała encyklopedia medycyny) Ergoterapia - psychoterapia pracą, należy do grupy metod psychoterapii pośredniej. Ten rodzaj psychoterapii, stosowany jest przede wszystkim w schizofrenii, w której jednym z objawów bywa bezczynność wynikająca ze zobojętnienia, jest szeroko stosowany także w innych chorobach psychicznych przewlekłych, np. w niedorozwojach, padaczce, w psychopatiach, w leczeniu alkoholików. Psychoterapia pracą usuwa ujemne skutki, jakie wyrządza długa hospitalizacja wyłączająca pacjenta z normalnych warunków życiowych. Terapia pracą angażuje nie tylko sferę ruchową, lecz również proces myślenia, jest, więc rodzajem treningu zapobiegającego utraceniu sprawności. Ponadto pochwała albo zapłata za pracę dają pacjentowi satysfakcję i poczucie, że jest potrzebny i pożyteczny, a to wzmaga jego aktywność i odciąga uwagę od symptomów psychosomatycznych, takich jak omamy lub urojenia.
Muzykoterapia
Muzykoterapia - niekiedy traktowana jest jako dział psychoterapii, czasem arteterapii. Jest to metodyczne, oparte na podstawach naukowych zastosowanie muzyki. Dźwięk i rytm w pedagogice specjalnej służą stymulacji ekspresji. W muzykoterapii wartość posiada muzyka, techniki terapeutyczne oraz kontakt pacjent - terapeuta.
Muzykoterapia obejmuje dwie formy aktywności:
w sferze odbiorczej - muzykoterapia bierna
w sferze wykonawczej - muzykoterapia czynna. Dominują tu ekspresje dźwiękowe za pomocą instrumentów oraz z użyciem głosu pacjenta.
Odpowiednio dobrana muzykama pozytywny wpływ na emocje, procesy myślowe i psychomotorykę. Ma działanie aktywizujące lub osłabiające czynność mózgu w zależności od aktualnego stanu pacjenta.
Arteterapia
W niektórych publikacjach tym terminem objęte są niemal wszystkie działy terapii zajęciowej. Jednak w ścisłym znaczeniu jest to oddziaływanie terapeutyczne przy pomocy sztuk plastycznych i teatru.
Historia arteterapii sięga ponad stu lat. Ogromną rolę odegrali francuscy psychiatrzy A. Tardieu i M. Simon, którzy pod koniec XIX wieku opublikowali swoje prace na temat znaczenia diagnostycznego dzieł plastycznych osób chorych psychicznie.
Od początku XX wieku wzrosło zainteresowanie twórczością chorych również ze strony przedstawicieli innych dziedzin - rehabilitantów, a nawet profesjonalnych artystów. Dla niektórych z nich twórczość chorych stała się wzorcem dla własnych poczynań. Powstały nowe kierunki w sztuce: kubizm, abstrakcjonizm, nadrealizm.
Psychiatrzy powołali Międzynarodowe Towarzystwo Psychopatologii Ekspresji, które działa w wielu krajach świata. Rozpoczęły się badania nad spontaniczną twórczością chorych (psychorysunek). Ekspresję plastyczną chorych wykorzystano w procesie diagnozowania, terapii i edukacji. Prace plastyczne chorych doczekały się wystaw publicznych, katalogów i recenzji.
Arteterapia spełnia ogromną funkcję kompensacyjną, wyzwalając aktywność twórczą, wyrównuje braki i ograniczenia psycho-fizyczne. Pozwala zaakceptować siebie i innych. Przede wszystkim wzbogaca życie człowieka niepełnosprawnego i nadaje mu sens.
Arteterapia także w ujęciu sztuk plastycznych obejmuje różne dziedziny medyczne. Jednak wszystkim działaniom przyświeca cel nadrzędny: zwalczanie skutków choroby.
Arteterapia to różnorodne techniki plastyczne. Najczęściej stosowane są: malarstwo pędzlem lub palcami, rysunek, grafika, rzeźba, tkactwo, techniki łączone, ceramika lub tworzenie w innym materiale nieustrukturowanym jakim jest np. masa solna, gips, plastelina, woda, piasek.
Wymienione techniki zalicza się do technik ekspresyjnych, projekcyjnych i konstrukcyjnych.
Niektóre techniki plastyczne, mające szczególne znaczenie pod względem wartości terapeutycznych:
Malowanie dziesięcioma palcami- jest to metoda wprowadzona w celu pobudzenia samorzutnej aktywności u dzieci upośledzonych umysłowo i z mózgowym porażeniem. Wykorzystuje się ją najczęściej u osób, którym trudność sprawia utrzymanie pędzla w ręce. Brak trudności technicznych uwalnia pacjenta od odwracania uwagi i skłania do skupienia jej na wykonywanej pracy. Malowanie dziesięcioma palcami w grupie to metoda wyzwalająca pozytywne postawy społeczne. Służy ona też relaksacji oraz wyzwoleniu twórczej ekspresji. Ten rodzaj techniki można zastosować z użyciem farb, szlamu z gliny, pasty do zębów lub rzadziej masy solnej.
Technika ceramiczna.
Glina należy do tworzyw bezkształtnych, które można modelować w dowolny sposób, nawet przypadkowy. Praca w glinie przynosi doskonały efekt terapeutyczny u osób nie kontrolujących emocji, agresywnych (możliwość "wyżycia się"). Pozwala zwiększyć poczucie własnej wartości u osób o ograniczonych możliwościach (poczucie sprawstwa).
Glina wyzwala samorzutną aktywność twórczą u osób głęboko upośledzonych umysłowo. Drobny ruch, wgniecenie powoduje już zmianę kształtu. U tych osób na szczególną uwagę zasługuje wykorzystanie glinianego szlamu. Jest to forma bezkształtna, bardziej posłuszna ruchom chorego.
W przypadku mniej upośledzonych można stosować technikę pracy w glinie według zasad ceramicznych. Chory posługuje się tym tworzywem dla wyładowania ekspresji twórczej. Powstają nieraz formy przemyślane, celowe, czasem niezamierzone, ale o dużych wartościach estetycznych. W tym wypadku chory uczestniczy w złożonym procesie obróbki ceramicznej. Samodzielnie modeluje formę, następnie po wypaleniu nadaje jej ostateczny wygląd. Służą do tego celu rozmaite szkliwa, którymi chory pokrywa gipsowy czerep.
Praca w pracowni ceramicznej działa uspakajająco na system nerwowy, uśmierza stany lękowe, depresje, pomaga w nawiązywaniu kontaktu z otoczeniem, w wyrażaniu uczuć w sposób niewerbalny, usprawnia psychicznie i manualnie. Rozwija poczucie piękna i wrażliwości.
Tkactwo - technika, przeznaczona jednak dla osób bardziej sprawnych fizycznie i umysłowo. Do pracy wykorzystuje się najczęściej ramę tkacką. Wątek nie musi koniecznie składać się z włóczki. Może to być na przykład skórzany rzemyk, którym łatwiej jest przekładać nici osnowy niż za pomocą włóczki.
Praca przy ramie tkackiej wzmacnia siłę mięśniową, zwiększa zakres ruchów, nie dopuszcza do utrwalenia deformacji i przykurczów. Wzmaga koncentrację uwagi, także rozwija poczucie piękna. Niewielkim kosztem energii można wykonać dzieło artystyczne, satysfakcjonujące samego twórcę i otoczenie.
Uczestnictwo w twórczym działaniu, jakim jest arteterapia nadaje sens życiu ludzi niepełnosprawnych. Twórczy kontakt ze sztukę jest bardzo ważnym ogniwem w procesie rehabilitacji, stanowi źródło wiedzy o życiu i psychice chorego. Niesie ze sobą radość tworzenia. Wyzwala ze smutnego świata izolacji. Wspólna dyskusja nad dziełem sprzyja tworzeniu się klimatu przyjaźni i szczerości. Czasem dzieło jest jedynym środkiem komunikacji między terapeutą a chorym.
Terapia sztuką (teatr)
Jedną z form arteterapii realizujących te cele jest teatr.
Najbardziej znaną formą terapii, mającą swe źródła w teatrze jest psychodrama. Inne to np. pantomima czy terapia ruchem. Celem tych działań jest poprawa komunikacji pacjenta z otoczeniem, przywrócenie wiary we własne siły, wyzwolenie pozytywnych emocji. Inną ciekawą formą wykorzystania teatru w terapii jest tworzenie spektakli teatralnych wspólnie przez terapeutów i pacjentów.
Premiera sztuki jest poprzedzona zwykle ogromem pracy. Aktorzy uczą się tekstów, jednocześnie pomagają scenografom przy tworzeniu i instalowaniu dekoracji. Wszystkich pochłania pasja twórczego działania - są kreatorami. Moment premiery to dla każdego wielkie święto. Świadomość człowieka niepełnosprawnego, często głębiej upośledzonego umysłowo, że dzieje się "coś" niepowtarzalnego, wyjątkowego i ON właśnie może być współtwórcą tego misterium, jest chyba najlepszą nagrodą dla terapeuty.
Ogromną wagę przywiązuje się do wypowiedzi pozawerbalnej chorego. Najwyraźniejsza kreacja pozawerbalna występuje w pantomimie. Spontaniczność wypowiadania się w tej technice sprzyja otwieraniu się do świata, szczególnie u osób mających trudności w komunikowaniu się. Zarówno psychodrama jak i pantomima pomagają w wyrażaniu nieuświadomionych i tłumionych uczuć. Są więc niesłychanie pomocne w psychiatrii, także w innych działach medycyny, jak geriatria, pediatria, rehabilitacja.
Kinezyterapia
W rehabilitacji leczniczej osób z uszkodzeniami narządu ruchu duże znaczenie mają techniki kinezyterapeutyczne. Leczenie ruchem wpływa tu nie tylko na ćwiczoną część ciała, ale na cały organizm. Zdobywanie nowych doświadczeń i bardziej złożonych umiejętności ruchowych umożliwia psychiczny rozwój dziecka, może przyczynić się do rozwoju umysłowego, zwiększenia samodzielności i nabycia umiejętności niezbędnych w życiu. Przez ćwiczenia wpływa się również na układ krążenia, oddychania i na narządy wewnętrzne. Bardziej szczegółowymi celami kinezyterapii są: zapobieganie ograniczeniom ruchomości w stawach, zapobieganie osłabieniu mięśni i ich zanikom, zapobieganie obrzękom, przywracanie prawidłowej ruchomości w stawach oraz siły i wytrzymałości mięśni, reedukacja nerwowo-mięśniowa, poprawa koordynacji i równowagi, korekcja wad postawy ciała, poprawa czynności OUN, a także zwiększanie wydolności i sprawności ogólnej.
Kinezyterapia obejmuje ćwiczenia lecznicze i metody kinezyterapeutyczne. Ćwiczenia lecznicze wykorzystują jeden określony rodzaj skurczu lub pracy mięśniowej, a w metodach kinezyterapeutycznych stosowanych jest jednocześnie wiele różnych rodzajów skurczu mięśniowego i pracy mięśniowej. Do podstawowych rodzajów ćwiczeń stosowanych w rehabilitacji należą ćwiczenia bierne, wykonywane przez drugą osobę lub za pomocą przyrządów i ćwiczenia czynne wykonywane samodzielnie przez pacjenta.
III. Charakterystyka terapii zajęciowej na poszczególnych pracowniach i w gabinecie fizjoterapii:
W zakresie rozwijania podstawowych i specjalistycznych umiejętności zawodowychwarsztat realizuje:
- terapię zajęciową prowadzoną w poszczególnych pracowniach mającą na celu wyrabianie zdolności manualnych, posługiwania się narzędziami, wykonywanie konkretnych prac,
- kształtowanie psychospołecznych cech niezbędnych w pracy: uczenie systematyczności, obowiązkowości i dyscypliny, współpracy i współżycia z innymi uczestnikami, kształtowanie właściwej postawy wobec przełożonych, dbanie o materiały i narzędzia, zachowanie ostrożności podczas pracy i wdrażanie do przestrzegania przepisów bhp, kształtowanie właściwych postaw wobec pracy.
W zakresie usprawniania ogólnego warsztat realizuje:
- terapię zajęciową na poszczególnych pracowniach w zależności od psychofizycznych potrzeb uczestników,
- zajęcia sportowe – ogólnorozwojowe, muzykoterapia, choreoterapia,
- konsultacje psychologiczne, relaksacja, rozwiązywanie sytuacji problemowych, podejmowanie decyzji, twórcze myślenie i działanie,
- rozwijanie umiejętności takich jak: nabywanie i podtrzymywanie podstawowych umiejętności szkolnych, praca z komputerem, nauka korzystania z sieci internetu.
W zakresie rehabilitacji ruchowej:
Prowadzone są zajęcia grupowe i indywidualnie zgodnie z zaleceniami lekarza specjalisty dla wszystkich uczestników warsztatu. Zajęcia te obejmują: ćwiczenia bierne, ogólno - kondycyjne, samo - wspomagające, izometryczne, manipulacyjne, oddechowe, rozluźniające, korekcyjne typowe dla wad postawy, ćwiczenia równoważne i koordynacji wzrokowo ruchowej, gry i zabawy ruchowe, gry i zabawy w terenie.
Charakterystyka poszczególnych pracowni warsztatu:
a) Pracownia krawiecka– prowadzone zajęcia mają na celu usprawnianie funkcji manualnych, oraz opanowanie i doskonalenie czynności przysposabiających do wykonania prostych prac z zakresu szycia ręcznego i maszynowego, prasowania i szydełkowania. Zajęcia obejmują: szycie ręczne ściegami podstawowymi i ozdobnymi, przyszywanie guzików, cekinów, aplikacji itp., prace tkackie, prasowanie, wdrażanie do estetyki i porządku na stanowisku pracy.
b) Pracownia rękodzieła – celem zajęć jest usprawnianie i rozwijanie czynności manualnych, wyzwalanie aktywności własnej, troska o czystość i bezpieczeństwo stanowiska pracy, zrozumienie i wykonanie poleceń, dbanie o estetykę i staranność wytworu, wyrabianie umiejętności pracy w grupie, kształtowanie systematyczności i obowiązkowości. Zajęcia prowadzone są z wykorzystaniem następujących technik: techniki malarskie, tkanina artystyczna, ceramika, grafika, witraż, odlewanie i malowanie form gipsowych, aplikacja, tkactwo.
c) Pracownia arteterapii –prowadzone zajęcia mają na celu rozwój twórczości własnej poprzez rozwijanie zdolności i umiejętności oraz pobudzenie wyobraźni, koncentracji i uwagi, wyzwalanie pozytywnych emocji i budowanie wiary we własne możliwości, różnorodność. Różnorodność technik i materiałów proponowanych uczestnikom pozwala na ćwiczenie myślenia abstrakcyjnego i usprawnianie umiejętności manualnych, rozwijanie percepcji wzrokowej oraz koordynacji wzrokowo – ruchowej. Prowadzone tu zajęcia obejmują formy twórczości plastycznej, które oddziaływają na zmysły przez dotyk i kontakt z materią używaną w pracowni (papier, farby, kredki itd.). Wykorzystuje się także elementy choreoterapii, muzykoterapii i bierze udział w różnych zajęciach kulturalnych.
d) Pracownia techniczno-ślusarska – zajęcia mają na celu rozwijanie zdolności manualnych, naukę posługiwania się prostymi narzędziami, nabycia umiejętności wykonywania prostych prac domowych, nabywanie umiejętności w prostych pracach w drewnie, metalu, tworzywie. W ramach pracowni wykonuje się prace konserwatorskie na terenie obiektu, prace sezonowe na zewnątrz oraz sprawuje się opiekę nad terenami zieleni.
e) Pracownia komputerowo-edukacyjna – zajęcia mają na celu podtrzymywanie i rozwijanie podstawowych umiejętności szkolnych: naukę czytania i pisania, wykonywania podstawowych działań matematycznych, nabywanie nowych wiadomości z zakresu różnych dziedzin wiedzy, korzystania z Internetu, obsługi komputera, programów edukacyjnych, ksera, opracowanie graficzne i współtworzenie gazetki.
f) Pracownia gospodarstwa domowego –zajęcia mają na celu podtrzymywanie i wyrabianie samodzielności w zakresie przygotowywania posiłków, zachowania czystości i wykonywania obowiązków domowych. Wyrabianie umiejętności pracy w grupie, kształtowanie systematyczności i obowiązkowości, przestrzeganie przepisów bhp. Program zajęć obejmuje naukę posługiwania się nożem i prostymi narzędziami kuchennymi, sprzątanie, zmywanie, przygotowywania prostych posiłków, gotowania, smażenia, pieczenia, obsługa elektrycznych urządzeń kuchennych, pranie, prasowanie, robienie zakupów.
g) Pracownia teatralno-muzyczna:umożliwienie kontaktu z utworami literackimi i muzycznymi, rozwijanie wrażliwości artystycznej, kształtowanie umiejętności współpracy i zaangażowania podczas przygotowywania przedstawień artystycznych, wzbogacanie wiedzy o otaczającym świecie, współtworzenie gazetki, choreoterapia, wykorzystanie elementów tańca współczesnego, ćwiczenie aparatu artykulacyjnego, wyjazdy i udział w spektaklach teatralnych i muzycznych,. Cele: terapeutyczny – korygowanie zaburzonych funkcji, usuwanie napięć psychofizycznych, budowanie poczucia własnego ciała, umożliwienie poznania samego siebie i swoich możliwości, sprowokowanie do samodzielnego wysiłku, ogólnorozwojowy: kształtowanie umiejętności koncentracji, pamięci i uwagi, rozwijanie poczucia rytmu, usprawnianie zaburzonej mowy, wzbogacanie słownictwa biernego i czynnego, usprawnianie motoryki dużej, wychowawczy: rozwijanie umiejętności pracy w grupie, kształtowanie zdolności odbierania i tworzenia sztuki, okazywanie pozytywnych emocji.
h) Pracownia ogrodniczo-florystyczna: funkcjonowanie pracowni ściśle jest związane ze zmieniającymi się porami roku, zajęcia odbywają się w pomieszczeniach warsztatu i na zewnątrz. W ciągu całego roku uczestnicy w pracowni wykonują prace technikami florystycznymi, tworząc różnorakie kompozycje oraz opiekują się roślinami doniczkowymi znajdującymi się w pomieszczeniach warsztatu. Przy sprzyjającej pogodzie uczestnicy dbają o rabaty i trawniki wokół budynku warsztatu oraz chodzą na spacery. Podstawowe założenia to: umożliwienie kontaktu z przyrodą, rozwijanie zdolności poznawczych poprzez obserwacje zjawisk przyrodniczych, uwrażliwienie na piękno otaczającego świata, rozwijanie zdolności manualnych i ogólnej sprawności, nauka bezpiecznego posługiwania się niezbędnym sprzętem oraz kształtowanie umiejętności pracy w grupie i współpracy przy tworzeniu wspólnych projektów. Cele główne: doskonalenie umiejętności społecznych, usprawnianie manualne, rozwijanie samodzielności i zaradności, rozwijanie umiejętności poznawczych, ogrodniczych i florystycznych.
i) Rehabilitacja ruchowa/fizjoterapia –zajęcia obejmują ćwiczenia indywidualne, grupowe, gry i zabawy ruchowe, hipoterapię. Zajęcia prowadzone według indywidualnych programów zgodnie z zaleceniem lekarskim i potrzebami indywidualnymi każdego uczestnika i odbywają się w gabinecie fizjoterapeuty, na terenie SOSW (boisko, siłownia, sala gimnastyczna) lub poza terenem SOSW.
Ponadto warsztat realizuje:
j) Trening ekonomiczny –prowadzony jako jedna z form terapii, założone cele to: poznanie wartości pieniądza, umiejętność powiązania pracy z płacą, umiejętność gospodarowania i oszczędzania pieniędzy, umiejętność zaspokajania własnych potrzeb i dokonywania właściwych wyborów, umiejętność dokonywania zakupów, rozwijanie aktywności społecznej i własnych zainteresowań.
k) Spotkania społeczności terapeutycznej –spotkania społeczności terapeutycznej odbywają się raz w tygodniu i prowadzone są przez psychologa warsztatu, w spotkaniach uczestniczą wszyscy obecni uczestnicy warsztatu mogą w nich również uczestniczyć w razie potrzeby kierownik i inni pracownicy merytoryczni warsztatu, w ramach społeczności omawia się i analizuje sprawy bieżące uczestników warsztatu a w sposób szczególny ich wzajemne relacje, potrzeby i trudności, w ramach społeczności prowadzona jest także psychoedukacja uczestników i psychogimnastyka.
l) Usamodzielnianie –ze względu na potrzebę kontynuowano zajęcia z zakresu samoobsługi, zakres terapii obejmuje: sprawność ruchową, higienę osobistą i czynności życia codziennego poprzez wykonywanie przydzielonych obowiązków na warsztacie.
m) Uspołecznienie –prowadzone w grupach na poszczególnych pracowniach, poprzez liczne wyjazdy na zakupy, do kina, kawiarni, muzeów, miejsc użyteczności publicznej. Wprowadzono jedną obowiązkową wycieczkę w ciągu roku dla wszystkich wychowanków.
IV. Terapia w zakresie samodzielności społecznej i umiejętności funkcjonowania w środowisku lokalnym:
1. Wyjazdy na zakupy do supermarketów, na targowiska, do specjalistycznych sklepów:
odbywają się raz lub dwa razy w miesiącu i w razie potrzeb danej pracowni, związane jest to z treningiem ekonomicznym i uwarunkowane środkami finansowymi danego uczestnika.
Cel:
a) kształtowanie samodzielności i zaradności społecznej
- umiejętność określania własnych potrzeb z różnych dziedzin życia
- umiejętność powiązania płacy z pracą
- radzenie sobie w różnych sytuacjach społecznych, samodzielne podejmowanie decyzji
- aktywne uczestniczenie w życiu społeczności lokalnej
- podbudowa sfery psychicznej uczestnika
2. Wyjazdy do kawiarni, barów szybkiej obsługi, restauracji :
odbywają się najczęściej podczas wycieczek i wyjazdów w ramach warsztatu
Cel:
- kształtowanie samodzielności i zaradności społecznej
- decydowanie o sobie
- rozwijanie aktywności społecznej
- podbudowa sfery psychicznej uczestnika
3. Wyjazdy do kin, teatrów na filmy spektakle poziomem dostosowane do możliwości uczestników:
odbywają się wtedy gdy repertuar kin i teatrów jest dostosowany do możliwości uczestników.
Cel:
- kształtowanie samodzielności i zaradności społecznej
- rozwijanie aktywności społecznej i zainteresowań
- kształtowanie umiejętności wyboru uczestnictwa w aktywnym wypoczynku
4. Wyjazdy na różne integracyjne imprezy.
5. Wycieczki jednodniowe i kilkudniowe.
6. Wyjazdy do innych WTZ, przyjmowanie gości z innych WTZ i Instytucji:
Cel:
- integracja z innymi WTZ – ami i innymi Instytucjami
- kształtowanie samodzielności i zaradności społecznej
- decydowanie o sobie
- umiejętność zachowania się w grupie
- rozwijanie aktywności społecznej i zainteresowań
- integracja ze społecznością lokalną
- kształtowanie samodzielności i zaradności społecznej
7. Zabawa karnawałowa
Cel:
- integracja ze społecznością innych WTZ – ów
- kształtowanie samodzielności i zaradności
- rozwijanie aktywności i zainteresowań
8. Uroczyste spotkania z okazji świąt, urodzin i innych okoliczności.
Uczestnictwo: uczestnicy warsztatu, personel i zaproszeni goście
Cel:
- kształtowanie samodzielności i zaradności społecznej
- integracja społeczności warsztatu i SOSW
V. Sposoby korzystania z samochodu na WTZ w ramach rehabilitacji:
Warsztat korzysta z busa. Przez cały rok bus dowozi i odwozi uczestników na zajęcia są to osoby wytypowane przez Radę Programową, która bierze pod uwagę indywidualne schorzenia i możliwości samodzielnego dojazdu lub dowozu przez rodziców. Bus jest także wykorzystany do wyjazdów grupowych (np.: w ramach treningów celem uspołecznienia a w szczególności kształtowania samodzielności, podejmowania decyzji i zaradności) oraz podczas wycieczek warsztatowych.
POSTANOWIENIA KOŃCOWE
Ze względu na potrzeby organizacyjne kierownik warsztatu może wdrażać szczegółowe instrukcje i procedury postępowania dotyczące wyżej określonych spraw.
Z treścią niniejszego Programu zobowiązany jest zaznajomić się każdy pracownik merytoryczny warsztatu.
Zapoznanie się z treścią niniejszego Programu winno być potwierdzone w formie pisemnego oświadczenia, które będzie przechowywane w aktach z protokołami ze Spotkań Pracowników.
Kompleksowy Program Rehabilitacji zostaje zatwierdzony decyzją Rady Programowej z dnia 15 listopada 2012 roku i wchodzi w życie z datą jego zatwierdzenia.
Zmiany niniejszego Programu wymagają zatwierdzenia rady programowej w formie pisemnej.
Rada Programowa Warsztatu:
Kierownik WTZ: ………………………………………………….. ks. Janusz Kamiński
Psycholog WTZ: ……………………………………………...…. P. Agnieszka Frystacka
Instruktorzy: ………………………………………………………. P. Alicja Bańczyk
……………..………………………………………………………. P. Wioletta Jabłońska
……………..………………………………………………………. P. Aneta Kapuśniak
…………….……………………………………………………….. P. Brunon Krawczyk
…………………………………………………………………….. P. Aleksandra Olszewska
…………………………………………………………………….. P. Katarzyna Wiatr
…………….………………………………………………………. P. Beata Wloka
…………………………………………………………………….. P. Aneta Wolny
Specjalista ds. rehabilitacji/
Fizjoterapeuta …………………………………………………… P. Tomasz Ferdyn
Tarnowskie Góry, 15 listopada 2012 r.